ΣΧΟΛΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Κλασσικοί Οικονομολόγοι
O Άνταμ Σμιθ ήταν Σκωτσέζος οικονομολόγος και ηθικός φιλόσοφος. Επίσης θεωρείται ένας απο τους πρωτοπόρους της πολιτικής οικονομίας. Ένας απο τους κύριους εκπροσώπους του σκοτσέζικου διαφωτισμού, ο Σμιθ είναι ο συγγραφέας των έργων "Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων" και "Μια έρευνα της φύσης και των αιτιών του πλούτου των εθνών", με το δεύτερο να αναφέρεται συνήθως απλά ως "Ο Πλούτος των Εθνών" και να θεωρείται ως το κύριο έργο του Σμιθ καθώς και το πρώτο μοντέρνο έργο πάνω στα Οικονομικά.
Ο Άνταμ Σμιθ θεωρείται απο πολλούς ο πατέρας των σύγχρονων οικονομικών. Το έργο του Ο Πλούτος των Εθνών υπήρξε μία από τις πρώτες προσπάθειες να μελετηθεί η ιστορική ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου στην Ευρώπη. Αυτό το έργο βοήθησε στη δημιουργία της σύγχρονης ακαδημαϊκής πειθαρχίας των οικονομικών και παρέσχε μία από τις πιο γνωστές διανοητικές δικαιολογήσεις του ελεύθερου εμπορίου, του καπιταλισμού και του ελευθερισμού.
Η Αόρατος Χείρ είναι μια μεταφορά που χρησιμοποίησε ο Άνταμ Σμιθ για να περιγράψει την αρχή της “πεφωτισμένης ιδιοτέλειας”. Σήμερα αυτή η αρχή συνδέεται με τον ψυχολογικό εγωισμό. Στον «Πλούτο των Εθνών», ο Άνταμ Σμιθ ισχυρίζεται ότι, μέσα στο σύστημα του καπιταλισμού , ένα άτομο που δρα για το προσωπικό του συμφέρον τείνει να προωθεί και το συμφέρον της κοινότητας του. Αυτήν την αρχή την απέδωσε στον κοινωνικό μηχανισμό που αποκαλούσε Αόρατη Χείρα.
Κάθε άτομο αναγκαστικά εργάζεται για να καταστήσει τα ετήσια έσοδα της κοινωνίας όσο περισσότερα μπορεί. Γενικά δεν επιδιώκει να προωθήσει το κοινό συμφέρον, ούτε γνωρίζει πόσο πολύ το προάγει... Προτιμώντας την υποστήριξη της δικής του εργατικότητας παρά της ξένης, επιδιώκει μονάχα την δική του ασφάλεια και κατευθύνοντας αυτή την εργατικότητα κατά τέτοιο τρόπο ώστε το προϊόν της να έχει την μεγαλύτερη δυνατή αξία, επιδιώκει μονάχα το δικό του συμφέρον, και σε αυτήν όπως και άλλες περιπτώσεις, καθοδηγείται από ένα αόρατο χέρι να επιδιώξει έναν σκοπό που δεν αποτελούσε μέρος των προθέσεων του. Επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον συχνά προωθεί αυτό της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ' ότι όταν πραγματικά επιδιώκει να το προωθήσει.
Ο Σμιθ χρησιμοποιεί την μεταφορά μέσα στο πλαίσιο ενός επιχειρήματος ενάντια στον προστατευτισμό και την κυβερνητική ρύθμιση των αγορών, αλλά βασίζεται σε γενικές αρχές που αναπτύχθηκαν από τους Mandeville, Butler, Shaftesbury, και Francis Hutcheson.
Σύμφωνα με τον Σμιθ υπάρχουν έξι ψυχολογικά κίνητρα που συνδυάζονται σε κάθε άτομο έτσι ώστε να προάγει το κοινό καλό. Στην «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων», λέει: Δρώντας σύμφωνα με τις επιταγές των ηθικών μας λειτουργιών, αναγκαστικά επιδιώκουμε τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για να προωθήσουμε την ευτυχία της ανθρωπότητας. Ένα σύγχρονο παράδειγμα ενός τέτοιου φαινομένου είναι το τεραστίων διαστάσεων κοινωνικό όφελος που δημιουργεί η διάδοση των υπολογιστών αγαθά που παρήχθησαν κυρίως από ανθρώπους που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το οικονομικό τους κέρδος. Αυτοί οι παραγωγοί δεν κατασκεύασαν τους υπολογιστές για χάρη της ανθρωπότητας ούτε από αλτρουιστική επιθυμία για να προάγουν την συλλογική περιουσία της κοινωνίας. Κάθε κοινωνικό όφελος που προέκυψε λοιπόν, σύμφωνα με την θεωρία του Σμιθ, είναι απλά επακόλουθο της προσπάθειας τους για προσωπική ανταμοιβή.
Αντίθετα με τις συνηθισμένες παρανοήσεις, ο Σμιθ δεν ισχυρίστηκε ότι όλες οι ιδιοτελείς εργασίες αναγκαστικά ωφελούν την κοινωνία, ή ότι όλα τα δημόσια αγαθά παράγονται μέσω ιδιοτελούς εργασίας. Υπέδειξε όμως ότι σε μια ελεύθερη αγορά, οι άνθρωποι συνήθως, τείνουν να παράγουν αγαθά που επιθυμούν οι γείτονες τους. Η Τραγωδία των Κοινών είναι ένα παράδειγμα στο οποίο η ιδιοτέλεια τείνει να παράγει ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα.
Πέραν τούτου, ο καπιταλισμός θα μπορούσε να πει κανείς ότι παρέχει πολυάριθμες ευκαιρίες για την μεγιστοποίηση του κέρδους κάποιου εις βάρος (παρά εις όφελος) των άλλων. Η καπνοβιομηχανία συχνά αναφέρεται ως ένα τέτοιο καλό παράδειγμα: η πώληση τσιγάρων και άλλων προϊόντων καπνού σίγουρα είναι προσοδοφόρα, όμως οι κριτικοί της βιομηχανίας αρνούνται ότι τα κοινωνικά οφέλη (την ευχαρίστηση που συνδέεται με το κάπνισμα, την συντροφικότητα, το αίσθημα ότι οι καταναλωτές κάνουν κάτι εξεζητημένο, cool κτλ) μπορούν να ξεπεράσουν τα κοινωνικά κόστη.
Από τον καιρό του Σμιθ, η αρχή του αόρατου χεριού έχει ενσωματωθεί περαιτέρω στην οικονομική θεωρία. Ο Leon Walras ανέπτυξε ένα μοντέλο γενικής ισορροπίας τεσσάρων εξισώσεων που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το ατομικό προσωπικό συμφέρον που δρα σε μια ανταγωνιστική αγορά παράγει τις μοναδικές συνθήκες κάτω από τις οποίες η ολική ωφέλεια μιας κοινωνίας μεγιστοποιείται. Ο Vilfredo Pareto χρησιμοποίησε ένα γράφημα κουτιού edgeworth για να δείξει μια παρόμοια κοινωνική αποτελεσματικότητα.
Ο Von Mises, στην «Ανθρώπινη Δράση» ισχυρίζεται ότι ο Σμιθ πίστευε πως το αόρατο χέρι ήταν ουσιαστικά το χέρι του Θεού. Επίσης επισήμανε ότι αυτό δεν αποτελούσε κριτική, δεδομένου ότι η αλήθεια του αόρατου χεριού αποδείχτηκε μεσω κοσμικών (secular) συλλογισμών και όχι βάση κάποιας μεταφυσικής ή θρησκευτικής πίστης.
Το αόρατο χέρι θεωρείται παραδοσιακά ως μια αρχή των οικονομικών, αλλά όπως έδειξε ο Robert Nozick στο «Αναρχία, Κράτος και Ουτοπία» ουσιαστικά η ίδια αρχή υπάρχει και σε διάφορους άλλους τομείς της ακαδημαϊκής πραμάτειας κάτω από διαφορετικά ονόματα, όπως η Δαρβίνεια Φυσική Επιλογή, την οποία στην συνέχεια ο Daniel Dennett υποστήριξε στο βιβλίο «Η Επικίνδυνη Ιδέα του Δαρβίνου» αντιπροσωπεύει ένα “καθολικό οξύ” που, μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορους φαινομενικά ανόμοιους τομείς της φιλοσοφικής έρευνας (συνείδηση και ελεύθερη βούληση).
Ο Ανταμ Σμιθ είναι ο πρώτος οικονομολόγος - φιλόσοφος που επισήμανε τις αρχές βάσει των οποίων λειτουργεί μέχρι σήμερα η οικονομία της αγοράς και ο πρώτος που εγκαινίασε ουσιαστικά την επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας, αφού ήταν από τους πρώτους που συνέδεσαν τη λειτουργία της οικονομίας, με τη λειτουργία του κράτους και της κοινωνίας.
Ο Ανταμ Σμιθ θεωρείται μέχρι σήμερα από οπαδούς και αντιπάλους αξεπέραστος. Η βασική αρχή που διέπει το έργο του «Ο πλούτος των εθνών» είναι ότι η εργασία είναι η μοναδική πηγή ευημερίας ενός έθνους. Ο Σμιθ, επηρεασμένος από τον ανερχόμενο καπιταλισμό του 18ου αιώνα στην Αγγλία και τις αμερικανικές αποικίες, ήταν απο τους πρώτους που έδωσαν έμφαση στη σπουδαιότητα του ιδιώτη - επιχειρηματία, στα πλεονεκτήματα του ελεύθερου εμπορίου και που τάχθηκαν κατά της πολιτικής των κρατικών παρεμβάσεων, πιστεύοντας απόλυτα στο «λεσέ φερ, λεσέ πασέ» και την ικανότητα των δυνάμεων της αγοράς να επιτυγχάνουν την απαραίτητη κοινωνική ισορροπία.
Αυτό μάλιστα το σκέλος των θεωριών του ήταν που τον έκανε και διάσημο ανά τους αιώνες και ιδιαίτερα στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η σκληρή και πολύ διαφορετική πραγματικότητα από αυτήν της εποχής του είχε αρχίσει να κάνει επιτακτική την ανάγκη κάποιας μορφής κρατικής παρέμβασης, για να απαλυνθούν οι αλγεινές επιπτώσεις της ξέφρενης καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Ο Σμιθ επανήλθε στην επικαιρότητα τη δεκαετία του '70, όταν οι οπαδοί του νεοφιλελευθερισμού μετέτρεψαν την απελευθέρωση των αγορών και τις ιδιωτικοποιήσεις σε βασικό μοχλό των πολιτικών τους επιδιώξεων.
Αναμφισβήτητα πάντως ο Σμιθ τριακόσια χρόνια σχεδόν μετά τη γέννησή του, παραμένει επίκαιρος. Γεννήθηκε το 1723 στην πόλη Κερκόντι στην κομητεία Φάιφ της Σκοτίας. Το 1751 έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης και το 1776 μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου εξέδωσε το διάσημο μέχρι σήμερα βιβλίο του «Ο πλούτος των εθνών», το οποίο δούλευε για περίπου δέκα χρόνια.
Στο έργο του Σμιθ αντικατοπτρίζεται η ιδεαλιστική εικόνα της πρώιμης καπιταλιστικής ανάπτυξης στη Βρετανία, εικόνα πολύ διαφορετική από αυτήν που θα ανακαλύψουν λίγα χρόνια αργότερα, με την εξέλιξη της βιομηχανικής επανάστασης, σοσιαλιστές όπως ο Φουριέ και άλλοι, οι οποίοι θα θέσουν και τις βάσεις για την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος στα τέλη του 19ου αιώνα.
Με δυό λόγια για τον Σμιθ το όφελος αυτών που κατέχουν τα πλουτοπαραγωγικά μέσα, γίνεται αυτομάτως και όφελος των υπολοίπων μελών της κοινωνίας που καρπώνονται «τον πλούτο των εθνών».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου