1- Η άνοδος της ασημαντότητας που σωστά προέβλεψε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, στηρίζεται, αφενός στην ευκολία των συγχύσεων που πυροδοτεί η παντοκρατορία της εικόνας πάνω στο λόγο και αφετέρου, στη διάλυση των δημόσιων χώρων. Το κεφαλαιώδες θέμα της διαλύσεως του δημόσιου χώρου το έχω επισημάνει ήδη και ευτυχώς, προστίθεται σε άλλες εγκυρότατες φωνές, όπως αυτή του Δημήτρη Τσάτσου, που από χρόνια επισημαίνει, με παρεμφερείς όρους, την ιδιοποίηση της πολιτικής.
2- Υπάρχει ένα ζήτημα στο οποίο η σύγχυση εννοιών και λειτουργιών, συναντά τη διάλυση του δημόσιου χώρου και αυτό είναι η σχέση του κράτους με τον κρατισμό. (Ι) Η αναγέννηση της συλλογικότητας: δημόσιος χώρος, γενικό συμφέρον, Κράτος
3- Τι είναι όμως δημόσιος χώρος; Είναι οι ελεύθερα προσβάσιμοι χώροι, με ελεύθερη συμμετοχή, στους οποίους εξυπηρετούνται το γενικό συμφέρον ή συλλογικά συμφέροντα, με ιδέες ή πράξεις των συμμετεχόντων. Ο δημόσιος χώρος είναι δηλαδή άρρηκτα συνδεδεμένος με τη συμμετοχή, τη συλλογικότητα – και έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών. Η ανάπτυξη νέων συλλογικοτήτων είναι αυτή που εγγυάται την οριοθέτηση του ανταγωνισμού των ατομικών συμφερόντων και του ατομισμού, την ισονομία, την ισηγορία, την προστασία των αδυνάτων, την προστασία δημόσιων αγαθών (όπως το περιβάλλον), είναι αυτή που εγγυάται τη λειτουργία του ατόμου εντός κοινωνίας και είναι, τέλος, αυτή που έχει ως σκοπό την αυτονομία – συλλογική και ατομική – όχι όμως την ιδιοτέλεια.
4- Ο «φιλελεύθερος κοινωνισμός», ο ανθρωπιστικός φιλελεύθερος σοσιαλισμός, εκφράζει ακριβώς αυτό: την αυτοδιάθεση ενός συνόλου που έχει σκοπό την πραγμάτωση κάποιου γενικού σκοπού, του δημόσιου συμφέροντος. Και θέλω εδώ να επικαλεστώ την παράδοσή μας και να επισημάνω ότι στην αρχαία πολιτεία, στην οποία κυριαρχούσε ο πολίτης έναντι του ατόμου, ο «ιδιώτης» είχε την έννοια του ανόητου, ήταν όρος που εξέφραζε απαξία έναντι της σύλληψης του πολίτη ως κοινωνικού έλλογου όντος. Μια κυρίαρχη και επίκαιρη κοινωνική διάκριση δηλαδή είναι σήμερα μεταξύ αυτών που προκρίνουν τη «λογική της πάρτης μου» έναντι αυτών που υπηρετούν τη λογική του «ενδιαφέροντος για το σύνολο και δια του συνόλου», μεταξύ των πολιτών και των ατόμων, μεταξύ αυτών που προκρίνουν την ελευθερία εντός της δικαιοσύνης και εκείνων που την αντιλαμβάνονται απόλυτα, μεταξύ της συλλογικότητας ή του ατομισμού. Που αντιλαμβάνονται την πρόοδο ως κατάκτησή τους σαν μέλη συνόλου και όχι ως ατομική κατάκτηση. Αυτοί συμμερίζονται αυτό που και η Χ. Άρεντ είχε επισημάνει ως προς την ταυτότητα του ατόμου, ότι δεν είναι δηλαδή νοητή εκτός συνόλου. Και αυτή η διάκριση επανοηματοδοτεί στον πυρήνα της κατά τη γνώμη μου τη σύγχρονη αντίληψη περί δεξιάς και αριστεράς. του Παν/μίου Αθηνών.
5- Στην κορυφή των συλλογικοτήτων – και θα έλεγα ο θεσμός που κυριάρχησε και κυριαρχεί στη σύγχρονη εποχή την οποία και χαρακτηρίζει – είναι το Κράτος. Οι αντιλήψεις για το Κράτος (ως προς το ρόλο και τις λειτουργίες του) είναι πολλές και φυσικά δεν υπάρχει εδώ χώρος για μια τέτοια συζήτηση θεωριών του Κράτους. Εκτός από την κυρίαρχη ακόμη θεσμική θεώρηση, για το Κράτος υπάρχουν πλουραλιστικές αντιλήψεις όπως αυτή του Dahl, ή προτάσεις για τον επανακαθορισμό της δημόσιας σφαίρας του Habermas ως ενδιάμεσος χώρος επικοινωνίας μεταξύ Κράτους και κοινωνίας των πολιτών, κ.λπ.
6- Αυτό όμως που αξίζει εδώ να επισημανθεί είναι ότι το Κράτος, που υπέστη οξύτατη κριτική τα τελευταία χρόνια, το Κράτος που βρέθηκε σε κρίση λόγω της παγκοσμιοποίησης, έχει αναγεννηθεί. Και από τη λογική της ελαχιστοποίησής του, που υπαγορεύει ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός, κατευθυνόμαστε στον επανακαθορισμό των δημόσιων αγαθών, πολιτικών και λειτουργιών και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας του, που υιοθετεί ο πολιτικός πραγματισμός. Το κράτος και ο δημόσιος χώρος, ανασυντίθενται. Η τάση αυτή, της αυξανόμενης σημασίας του Κράτους, επισημαίνεται από προσωπικότητες που δεν τους βαρύνει η υποψία για φιλοκρατισμό ή συγκεντρωτισμό, όπως ο κριτικός φιλελεύθερος Σόρος ή ο νεοσυντηρητικός Φουκουγιάμα.
7- Είναι εξάλλου χαρακτηριστική η περίπτωση της Αγγλίας όπου, αντίθετα με την κοινή πρόσληψη και όσα αβασάνιστα συχνά λέγονται, μια προσεκτική ματιά φανερώνει ότι ο Μπλερ έκτισε ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος και μάλιστα εκτεταμένο, άλλης όμως λογικής, πάνω στις τομές του Θατσερισμού, επιτυγχάνοντας έναν συνολικό κοινωνικό εκσυγχρονισμό.
(ΙΙ) Ο κρατισμός ως ανελευθερία και συντηρητική νοοτροπία
8- Πιστεύω ότι κάθε θεσμός, κάθε οργανισμός, έχει την τάση να αναπτύσσει κοινωνική στρέβλωση. Και στην περίπτωση του Κράτους, η στρεβλή ανάπτυξή του είναι ο κρατισμός. Η σύγχυση όμως Κράτους ως ύψιστου συλλογικού θεσμού και κρατισμού ως παραμορφωτικής λειτουργίας, που επιχειρείται, ορισμένες φορές εκ του πονηρού, για να περισταλεί το Κράτος στην εγγυητική του λειτουργία, είναι απαράδεκτη.
9- Τι είναι όμως ο κρατισμός; Η έννοια είναι σύνθετη και καλύπτει, κατά τη γνώμη μου, νοοτροπία και στόχο. Ο κρατισμός ως στόχος είναι η ιδιοποίηση του δημόσιου χώρου. Ιδιοποίηση είναι η κατάληψη θεσμού γενικού συμφέροντος και η χρήση του για ιδιοτελείς σκοπούς ατόμου ή ομάδας. Η ιδιοποίηση είναι πολύμορφη και εκφράζεται και με τη γραφειοκρατία, τον κομματισμό, κ.λπ. Το κύριο γνώρισμα είναι ότι η συμμετοχή στη λειτουργία της πολιτείας μετατρέπεται σε μονοπώλιο ιδιοτελούς εξουσίας. Με τη διάλυση του δημόσιου χώρου και την ιδιοποίησή του, το γενικό συμφέρον καθίσταται κόμβος συναλλαγής, σημείο συνάντησης διακυβέρνησης και διαπλοκής.
10. Ο κρατισμός ως νοοτροπία, είναι ευρύτερο φαινόμενο που επιδρά στην πολιτισμική νοοτροπία. Είναι η παθητική στάση των πολιτών που αναζητούν το βόλεμά τους στο Κράτος, που αναπτύσσουν νοοτροπία βολέματος, που υπερνικούν τους φόβους και τις αβεβαιότητές τους με μια θέση στον ήλιο του δημοσίου. Ο κρατισμός ως νοοτροπία, εκφράζει τη σιγουριά χωρίς ρίσκο, την προαγωγή χωρίς ιδρώτα, την επικράτηση του «κονέ» σε βάρος της αξίας. Με μια κουβέντα, εκφράζει ένα μέρος του παρασιτισμού.
Ο κρατισμός στηρίζεται στη φοβία, περιορίζει την αυτονομία του ατόμου, ρημάζει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, υποσκάπτει τους κανόνες και τις αξίες, υποθηκεύει την αξιοκρατία, δε στηρίζει την κοινωνική αναδιανομή εισοδημάτων και την ισότητα δικαιωμάτων και δυνατοτήτων. Το κυριότερο όμως αποτέλεσμα της κοινωνικά εγκληματικής του δράσης είναι ότι οργανώνει την φαυλότητα και αποστερεί από το έθνος την αυτοπεποίθησή του. Συγκροτεί πολιτισμικά μια αντικοινωνική νοοτροπία, μια νοοτροπία περί μη τηρήσεως κανόνων που υποθάλπει τη διαφθορά. Συντηρεί κανόνες δύο ταχυτήτων και πλήττει καίρια την ισονομία και την ισοπολιτεία.
Πολλές φορές υπάρχει σύγχυση. Καταγγέλλουμε το Κράτος και εννοούμε τον κρατισμό. Αυτό που είναι κρίσιμο, είναι, συνεπώς, να διαχωρίσουμε τον κρατισμό από το Κράτος και να πούμε όχι στον κρατισμό και ναι στην αναμόρφωση του Κράτους, στην ανασύνθεση του δημόσιου χώρου και στη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτεία μας. Η σύγχρονη δημοκρατία δεν υπάρχει χωρίς σύγχρονους δημόσιους χώρους. Η πρόοδος δεν επιτυγχάνεται εάν δεν απαλλαγούμε από τις δυνάμεις της καθυστέρησης και των οργανωμένων ιδιοτελών συμφερόντων, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται ο κρατισμός ως νοοτροπία και ως πράξη.
του Χάρη Παμπούκη,
liberalsocialism
3- Τι είναι όμως δημόσιος χώρος; Είναι οι ελεύθερα προσβάσιμοι χώροι, με ελεύθερη συμμετοχή, στους οποίους εξυπηρετούνται το γενικό συμφέρον ή συλλογικά συμφέροντα, με ιδέες ή πράξεις των συμμετεχόντων. Ο δημόσιος χώρος είναι δηλαδή άρρηκτα συνδεδεμένος με τη συμμετοχή, τη συλλογικότητα – και έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών. Η ανάπτυξη νέων συλλογικοτήτων είναι αυτή που εγγυάται την οριοθέτηση του ανταγωνισμού των ατομικών συμφερόντων και του ατομισμού, την ισονομία, την ισηγορία, την προστασία των αδυνάτων, την προστασία δημόσιων αγαθών (όπως το περιβάλλον), είναι αυτή που εγγυάται τη λειτουργία του ατόμου εντός κοινωνίας και είναι, τέλος, αυτή που έχει ως σκοπό την αυτονομία – συλλογική και ατομική – όχι όμως την ιδιοτέλεια.
4- Ο «φιλελεύθερος κοινωνισμός», ο ανθρωπιστικός φιλελεύθερος σοσιαλισμός, εκφράζει ακριβώς αυτό: την αυτοδιάθεση ενός συνόλου που έχει σκοπό την πραγμάτωση κάποιου γενικού σκοπού, του δημόσιου συμφέροντος. Και θέλω εδώ να επικαλεστώ την παράδοσή μας και να επισημάνω ότι στην αρχαία πολιτεία, στην οποία κυριαρχούσε ο πολίτης έναντι του ατόμου, ο «ιδιώτης» είχε την έννοια του ανόητου, ήταν όρος που εξέφραζε απαξία έναντι της σύλληψης του πολίτη ως κοινωνικού έλλογου όντος. Μια κυρίαρχη και επίκαιρη κοινωνική διάκριση δηλαδή είναι σήμερα μεταξύ αυτών που προκρίνουν τη «λογική της πάρτης μου» έναντι αυτών που υπηρετούν τη λογική του «ενδιαφέροντος για το σύνολο και δια του συνόλου», μεταξύ των πολιτών και των ατόμων, μεταξύ αυτών που προκρίνουν την ελευθερία εντός της δικαιοσύνης και εκείνων που την αντιλαμβάνονται απόλυτα, μεταξύ της συλλογικότητας ή του ατομισμού. Που αντιλαμβάνονται την πρόοδο ως κατάκτησή τους σαν μέλη συνόλου και όχι ως ατομική κατάκτηση. Αυτοί συμμερίζονται αυτό που και η Χ. Άρεντ είχε επισημάνει ως προς την ταυτότητα του ατόμου, ότι δεν είναι δηλαδή νοητή εκτός συνόλου. Και αυτή η διάκριση επανοηματοδοτεί στον πυρήνα της κατά τη γνώμη μου τη σύγχρονη αντίληψη περί δεξιάς και αριστεράς. του Παν/μίου Αθηνών.
5- Στην κορυφή των συλλογικοτήτων – και θα έλεγα ο θεσμός που κυριάρχησε και κυριαρχεί στη σύγχρονη εποχή την οποία και χαρακτηρίζει – είναι το Κράτος. Οι αντιλήψεις για το Κράτος (ως προς το ρόλο και τις λειτουργίες του) είναι πολλές και φυσικά δεν υπάρχει εδώ χώρος για μια τέτοια συζήτηση θεωριών του Κράτους. Εκτός από την κυρίαρχη ακόμη θεσμική θεώρηση, για το Κράτος υπάρχουν πλουραλιστικές αντιλήψεις όπως αυτή του Dahl, ή προτάσεις για τον επανακαθορισμό της δημόσιας σφαίρας του Habermas ως ενδιάμεσος χώρος επικοινωνίας μεταξύ Κράτους και κοινωνίας των πολιτών, κ.λπ.
6- Αυτό όμως που αξίζει εδώ να επισημανθεί είναι ότι το Κράτος, που υπέστη οξύτατη κριτική τα τελευταία χρόνια, το Κράτος που βρέθηκε σε κρίση λόγω της παγκοσμιοποίησης, έχει αναγεννηθεί. Και από τη λογική της ελαχιστοποίησής του, που υπαγορεύει ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός, κατευθυνόμαστε στον επανακαθορισμό των δημόσιων αγαθών, πολιτικών και λειτουργιών και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας του, που υιοθετεί ο πολιτικός πραγματισμός. Το κράτος και ο δημόσιος χώρος, ανασυντίθενται. Η τάση αυτή, της αυξανόμενης σημασίας του Κράτους, επισημαίνεται από προσωπικότητες που δεν τους βαρύνει η υποψία για φιλοκρατισμό ή συγκεντρωτισμό, όπως ο κριτικός φιλελεύθερος Σόρος ή ο νεοσυντηρητικός Φουκουγιάμα.
7- Είναι εξάλλου χαρακτηριστική η περίπτωση της Αγγλίας όπου, αντίθετα με την κοινή πρόσληψη και όσα αβασάνιστα συχνά λέγονται, μια προσεκτική ματιά φανερώνει ότι ο Μπλερ έκτισε ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος και μάλιστα εκτεταμένο, άλλης όμως λογικής, πάνω στις τομές του Θατσερισμού, επιτυγχάνοντας έναν συνολικό κοινωνικό εκσυγχρονισμό.
(ΙΙ) Ο κρατισμός ως ανελευθερία και συντηρητική νοοτροπία
8- Πιστεύω ότι κάθε θεσμός, κάθε οργανισμός, έχει την τάση να αναπτύσσει κοινωνική στρέβλωση. Και στην περίπτωση του Κράτους, η στρεβλή ανάπτυξή του είναι ο κρατισμός. Η σύγχυση όμως Κράτους ως ύψιστου συλλογικού θεσμού και κρατισμού ως παραμορφωτικής λειτουργίας, που επιχειρείται, ορισμένες φορές εκ του πονηρού, για να περισταλεί το Κράτος στην εγγυητική του λειτουργία, είναι απαράδεκτη.
9- Τι είναι όμως ο κρατισμός; Η έννοια είναι σύνθετη και καλύπτει, κατά τη γνώμη μου, νοοτροπία και στόχο. Ο κρατισμός ως στόχος είναι η ιδιοποίηση του δημόσιου χώρου. Ιδιοποίηση είναι η κατάληψη θεσμού γενικού συμφέροντος και η χρήση του για ιδιοτελείς σκοπούς ατόμου ή ομάδας. Η ιδιοποίηση είναι πολύμορφη και εκφράζεται και με τη γραφειοκρατία, τον κομματισμό, κ.λπ. Το κύριο γνώρισμα είναι ότι η συμμετοχή στη λειτουργία της πολιτείας μετατρέπεται σε μονοπώλιο ιδιοτελούς εξουσίας. Με τη διάλυση του δημόσιου χώρου και την ιδιοποίησή του, το γενικό συμφέρον καθίσταται κόμβος συναλλαγής, σημείο συνάντησης διακυβέρνησης και διαπλοκής.
10. Ο κρατισμός ως νοοτροπία, είναι ευρύτερο φαινόμενο που επιδρά στην πολιτισμική νοοτροπία. Είναι η παθητική στάση των πολιτών που αναζητούν το βόλεμά τους στο Κράτος, που αναπτύσσουν νοοτροπία βολέματος, που υπερνικούν τους φόβους και τις αβεβαιότητές τους με μια θέση στον ήλιο του δημοσίου. Ο κρατισμός ως νοοτροπία, εκφράζει τη σιγουριά χωρίς ρίσκο, την προαγωγή χωρίς ιδρώτα, την επικράτηση του «κονέ» σε βάρος της αξίας. Με μια κουβέντα, εκφράζει ένα μέρος του παρασιτισμού.
Ο κρατισμός στηρίζεται στη φοβία, περιορίζει την αυτονομία του ατόμου, ρημάζει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, υποσκάπτει τους κανόνες και τις αξίες, υποθηκεύει την αξιοκρατία, δε στηρίζει την κοινωνική αναδιανομή εισοδημάτων και την ισότητα δικαιωμάτων και δυνατοτήτων. Το κυριότερο όμως αποτέλεσμα της κοινωνικά εγκληματικής του δράσης είναι ότι οργανώνει την φαυλότητα και αποστερεί από το έθνος την αυτοπεποίθησή του. Συγκροτεί πολιτισμικά μια αντικοινωνική νοοτροπία, μια νοοτροπία περί μη τηρήσεως κανόνων που υποθάλπει τη διαφθορά. Συντηρεί κανόνες δύο ταχυτήτων και πλήττει καίρια την ισονομία και την ισοπολιτεία.
Πολλές φορές υπάρχει σύγχυση. Καταγγέλλουμε το Κράτος και εννοούμε τον κρατισμό. Αυτό που είναι κρίσιμο, είναι, συνεπώς, να διαχωρίσουμε τον κρατισμό από το Κράτος και να πούμε όχι στον κρατισμό και ναι στην αναμόρφωση του Κράτους, στην ανασύνθεση του δημόσιου χώρου και στη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτεία μας. Η σύγχρονη δημοκρατία δεν υπάρχει χωρίς σύγχρονους δημόσιους χώρους. Η πρόοδος δεν επιτυγχάνεται εάν δεν απαλλαγούμε από τις δυνάμεις της καθυστέρησης και των οργανωμένων ιδιοτελών συμφερόντων, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται ο κρατισμός ως νοοτροπία και ως πράξη.
του Χάρη Παμπούκη,
liberalsocialism
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου